… “We rijden door het gebied rond Tiger Hill, waar in 1999 een burenoorlog werd uitgevochten. Toen in dat jaar de sneeuw smolt, bleek dat Pakistaanse troepen de Line of Control waren overgestoken en posities hadden betrokken vlakbij Kargil. India werd totaal verrast. Pakistan deed alsof zij er niks mee te maken had, dat het ging om Kashmiri militanten, maar al snel werd duidelijk dat de troepen gelieerd waren aan het Pakistaanse leger. Er werd flink gevochten, er vielen doden aan beide kanten, er ontstond een razend mediacircus en er dreigde nucleaire escalatie. Onder internationale druk trok Pakistan zijn troepen terug, en claimde India de overwinning.
In de nasleep van Kargil volgde in de herfst van 1999 een staatsgreep in Pakistan die Musharraf – legerleider en ISI-man, die wordt gezien als de kwade genius achter de oorlog – aan de macht bracht. Ik herinner me de nog grotere militaire aanwezigheid in Leh, de kapotgeschoten huizen in Kargil, het gebombardeerde benzinestation, de kogels die door de nacht floten, en dat een deel van de weg alleen in het donker en zonder licht aan berijdbaar was. Nu zijn de directe sporen van oorlog verdwenen, zijn er duidelijk meer wegen aangelegd in het grensgebied om bij een volgend conflict sneller het zwaardere materieel aan te kunnen voeren. De hoofdweg is de enige geasfalteerde verbinding tussen Srinagar en Leh en dus een strategische slagader voor het gebied.
Het lijkt alsof we door een gemilitariseerde zone rijden, één groot legerkamp, met her en der een burgerlijke enclave, zoals Drass. Drass is de tweede koudste plek op aarde die permanent bewoond wordt. Het was er ooit min zestig graden, vertelt een bord de voorbijganger; kouder is het alleen in Siberië. Er is een oorlogsmonument, voor de oorlog in 1999, toen Drass midden in de frontlinie lag. Op de toegangspoort staat: I ONLY REGRET I HAVE BUT ONE LIFE TO LAY DOWN. Even verderop een reclamebord met: HOW CAN MAN DIE BETTER, THAN FACING FEARFUL ODDS. Zo midden in de onherbergzaamste bergen, waar de armoe en de achterstand uit de grond dampen en in de gezichten gekerfd staan; waar niemand bij volle verstand en met een werkelijk alternatief zou wonen, maken de spreuken een deerniswekkende indruk. Het doet me denken aan de oorlog op de Siachengletsjer, in Noord-Ladakh, waar Pakistani en Indiërs tegenover elkaar staan op een ijspiek, waar meer soldaten sneuvelen door onderkoeling of verdwijning in een gletsjerspleet dan door vijandelijk vuur, en meer manschappen gewond raken door bevriezing dan door kogels.
De weg omhoog naar de Zojila, de pas die Ladakh van Kashmir scheidt, gaat door een steeds smallere kloof. Voor we beginnen aan de laatste klim naar de pas moeten we ons registreren. Achter een tafel zitten drie dik aangeklede mannen te wachten op voorbijgangers die niet van het leger zijn. Als hun enthousiasme bij ons verschijnen een graadmeter is, zijn dat er niet veel. We maken een praatje over de kou – als de zon achter de bergen zakt, vriest het hier gelijk al flink; over hoe lang de mannen nog moeten – een week of wat, verwachten ze; over de verveling die ze voelen, zo met z’n drieën in een tent, met alleen marmotten en arenden als gezelschap. Ik vul allerlei gegevens in en druk de mannen de hand. Ze waarschuwen nog: wees voorzichtig op de pas.
De Zojila zelf is akelig steil en leidt ons over een op het oog loodrechte wand door een diepe kloof. Er zijn tegenwoordig twee wegen, zodat je niet meer hoeft te wachten tot de weg vrijgegeven wordt voor of omhoog- of omlaaggaand verkeer.
We picknicken bij een rivier, bespied door soldaten die aan de andere kant van de weg hebben postgevat op een grote rots, gewapend met een mitrailleur op een statief en een verrekijker. Ze houden de beboste hellingen in de gaten, bedacht op subversieve acties. Over de weg rijdt een lang lint van trucks met materieel en troepen, in beide richtingen. Soldaten fluiten en joelen als ze ons in de gaten krijgen. De wintertrek is begonnen, het is september en de zomerkampementen worden ontmanteld in afwachting van de eerste sneeuw.
We rijden Srinagar binnen aan de kant van de oude stad, en gaan logeren in een hotelletje met parkeergelegenheid aan de boulevard, bij Nehru Park, waar de watergeur van het meer te ruiken is. Vanuit de moskee op de hoek van de straat klinken, als het donker is geworden, een uur of wat mannenstemmen die bidden en reciteren. Het is Ramadan, tijd voor bezinning. Voor de ingang van theehuisjes zijn lappen gespannen, zodat degenen die niet vasten wat kunnen drinken buiten het zicht van hen die niets nemen van zonsopgang tot zonsondergang. Aan de boulevard worden bij het vallen van de schemering de shikara’s afgemeerd, en krijgen de roeiers een melkachtige drank en stukjes appel aangeboden zodat ze gezamenlijk het vasten kunnen breken. ‘s Avonds verschijnen er wel stalletjes die kebab of gebakken vis verkopen, maar niet meer direct aan de boulevard tegenover Nehru Park, waar vroeger allerlei kraampjes stonden en waar je flaneren en slenteren kon. Er staat nu een grote gepantserde wagen met een wapen op zijn rug de politiepost te bewaken, en de kebabroosteraars zijn naar verder uit het centrum gebannen. Misschien vanwege Ramadan, misschien door de nasleep van de onrusten die gepaard gingen met het conflict over de landtoewijzing aan de Amarnath Shrine Board. Misschien is het business as usual. De agenten voor het politiebureau geven me geen antwoord, de mannen die overdag de shikara’s roeien halen hun schouders op. De man bij wie we gebakken vis kopen lacht en zegt: `This is Srinagar, my beautiful city’, en doet er verder ook het zwijgen toe. …”
Fragment uit: Geboortegrond, Wereldbibliotheek, 2010
